اعتیاد به کافئین! آیا کافئین دارو است؟

آیا کافئین یک دارو محسوب می‌شود؟ بله در این شکی نیست. در واقع، کافئین پرمصرف‌ترین داروی روانگردان در جهان است و حتی در برخی از کشورها از آن به عنوان یک مخدر یا نیمه مخدر نیز یاد می‌شود و اعتیاد به کافئین نیز امکان‌پذیر اما نادر است.

نکته‌ای که نباید فراموش کنید این است که داروی خوب یا بد وجود ندارد و تنها به این دلیل که می‌توان کافئین را در زمره داروها به شمار آورد نباید چای یا قهوه را از صبحانه خود حذف کنید. در ادامه این مقاله در مورد کافئین و ویژگی‌های آن به عنوان یک دارو صحبت می‌کنیم و به شما می‌گوییم که چطور همچنان از مصرف کافئین لذت ببرید.

آیا FDA کافئین را به عنوان یک دارو دسته بندی می کند؟

بله، سازمان غذا و دارو (FDA) کافئین را در دسته داروها دسته‌بندی می‌کند. تعریف FDA از دارو طولانی است، اما بخش مهم و مرتبط آن با کافئین این قسمت است: «ماده‌ای (غیر از غذا) است که بر ساختار یا هر عملکرد بدن تأثیر می‌گذارد.»

هیچ کس نیست که صبح‌ها یک فنجان قهوه مصرف کند و متوجه تاثیر آن بر بدن خود نشود. از نظر سازمان غذا و دارو مصرف کافئین تنها به عنوان یک دارو مورد تایید است و می‌تواند به رفع بیماری‌های ریوی و مشکلات تنفسی در نوزادان نارس کمک کند. با این حال از کافئین برای درمان سردردهای خفیف نیز استفاده می‌شود.

کافئین در کدام دسته از مواد مخدر قرار می گیرد؟

آیا کافئین یک داروی روانگردان است؟ کافئین محرک سیستم عصبی مرکزی است که در بسیاری از غذاها و نوشیدنی‌ها از جمله قهوه و چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و نوشابه‌ها یافت می‌شود.

از نظر شیمیایی، ساختار مولکولی کافئین متیل گزانتین است. جالب توجه است که سایر داروهای این کلاس شامل تئوبرومین و تئوفیلین هستند که هر دو در چای یافت می‌شوند و معمولاً برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند آسم استفاده می‌شوند.

چطور کافئین یک روانگردان تلقی می شود؟

کافئین می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند و خود را به چهار نوع گیرنده آدنوزین در مغز برساند. این ماده با مسدود کردن گیرنده A2a در مغز، از احساس خواب‌آلودگی جلوگیری می‌کند.

گیرنده‌های آدنوزین محدود به مغز نیستند و در سراسر بدن یافت می‌شوند. به همین دلیل است که کافئین از بسیاری جهات برای سلامتی مفید است. کافئین باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، پیشگیری از سرطان‌های خاص و کاهش مرگ و میر می‌شود. اگرچه آنتی‌اکسیدان موجود در قهوه نیز روی سلامتی تاثیرگذار است.

آیا قهوه یک ماده دارویی است؟

نه، با وجود این که قهوه حاوی کافئین است اما به عنوان یک دارو طبقه‌بندی نمی‌شود. چرا که همانطور که در تعریف سازمان غذا و دارو نیز خواندیم، موادغذایی را نمی‌توان در دسته داروها جای داد. به همین دلیل نوشیدنی‌ها و شکلات‌های حاوی کافئین نیز دارو تلقی نمی‌شوند. با اینکه یک نوشابه یا یک تخته شکلات حاوی مقادی زیادی کافئین است و برای بسیاری از مردم نقش دارویی دارند البته با توجه به میزان مصرف، این گروه از افراد ممکن است دچار اعتیاد به کافئین نیز باشند.

چقدر کافئین در قهوه وجود دارد؟

مقدار متوسط کافئین موجود در قهوه حدود 80 تا 100 میلی‌گرم در هر 237 میلی‌لیتر است؛ البته میزان کافئین موجود در قهوه با توجه به نوع قهوه، محل کشت و نوع فرآوری قهوه می‌تواند متفاوت باشد. از سوی دیگر روش دم کردن قهوه نیز روی میزان کافئین موجود در آن تاثیرگذار است. به عنوان مثال یک لاته تهیه شده از دو شات اسپرسو حدود 120 میلی‌گرم کافئین دارد.

اعتیاد به کافئین چیست؟

اعتیاد به کافئین موضوعی بحث‌برانگیزی است. شواهد واضحی وجود دارد که نشان می‌دهند برخی افراد وابستگی فیزیولوژیکی یا روانی به کافئین پیدا می‌کنند، از سوی دیگر این تاثیرات با تاثیر و اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدری مانند کوکائین، هروئین، آمفتامین‌ها یا الکل متفاوت است.

کافئین درست مانند برخی از مواد مخدر آزادسازی دوپامین را در مغز تحریک می‌کند؛ اما کافئین این کار را از طریق مکانیسمی متفاوت و به میزان بسیار کمتری انجام می‌دهد و میزان تاثیرات کافئین برای ایجاد اختلال در سیستم پاداش (Reward system) در مغز شما کافی نیست. علاوه بر این، مصرف کافئین خود محدود کننده است، یعنی با افزایش دوز مصرف کافئین بدن شما سریعا واکنش منفی نشان می‌دهد و شما قادر به افزایش میزان کافئین دریافتی نیستید.

وابستگی به کافئین

اعتیاد به کافئین نادر است اما وابستگی به کافئین در نتیجه استفاده منظم ثابت شده است. آخرین ویرایش «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» برای اولین بار اختلال ناشی از مصرف کافئین را نیز در خود جای داده است. مردیت ای ادیکات ( (Merideth A. Adicot) دانشیار و محقق مواد مخدر، این موضوع را این‌گونه توصیف می‌کند:

«اختلال مصرف کافئین با علائم شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی نمود پیدا می‌کند و نشان می‌دهد که مصرف کافئین با وجود بروز چنین علائم و مشکلاتی ادامه داشته است.»

از نظر انجمن روانشناسی آمریکا و سازمان بهداشت جهانی، ترک کافئین به عنوان یک وضعیت بالینی شناخته می‌شود.

علائم ترک کافئین

شایع‌ترین علائم ترک کافئین نیز خفیف هستند. علائم ترک کافئین شامل سردرد شدید، خستگی، مشکل در تمرکز، گیجی و کم‌حواسی می‌شوند. بسیاری از مردم ممکن است علائمی مشابقه با افسردگی را نیز تجربه کنند یا تحریک‌پذیر و غمگین شوند. در موارد شدیدتر، مبتلایان ممکن است تهوع، ناراحتی معده، استفراغ یا درد عضلانی را نیز تجربه کنند. علائم معمولاً در عرض 24 ساعت پس از ترک کافئین نمایان می‌شود و تا دو هفته ادامه می‌یابد.

مزایا و معایب استفاده از کافئین

کافئین به طور کلی یک داروی مفید در نظر گرفته می‌شود. همانطور که قبلا ذکر شد، این ماده انرژی را افزایش می‌دهد، تمرکز را افزایش می‌دهد و عملکرد ورزشی را بهبود می‌بخشد. مکمل‌های غذایی مبتنی بر کافئین نیز در بین ورزشکاران محبوب هستند. همچنین تصور می‌شود که کافئین از مغز در برابر بیماری‌های مخربی مغز مانند آلزایمر و پارکینسون محافظت می‌کند.

نوشیدن قهوه یا چای کافئین‌دار با مزایای متعددی برای سلامتی همراه است. مزایایی از جمله کاهش خطر بیماری قلبی و دیابت نوع 2، محافظت در برابر برخی سرطان‌ها و عمر طولانی‌تر؛ اما مشخص نیست که این فواید ناشی از آنتی‌اکسیدان موجود در قهوه هستند یا نتیجه مصرف کافئین.

اثرات منفی کافئین ممکن است زمانی نمود پیدا کنند که بیش از حد کافئین مصرف کنید. اثرات منفی شامل سردرد، بی‌خوابی، لرزش، اضطراب، بی‌قراری، عصبی بودن و فشار خون بالا یا ضربان قلب بالا می‌شوند که معمولا خفیف و کوتاه مدت هستند.

اوردوز در نتیجه اعتیاد به کافئین یا مصرف بیش از حد کافئین که باعث اثرات مضر طولانی‌مدت یا حتی مرگ شود، نادر است و عملا چنین پیامدی آن هم در نتیجه نوشیدن قهوه غیرممکن است. اما اگر کافئین خالص را مستقیم مصرف کنید یا به عنوان مکمل به موادغذایی و نوشیدنی‌های خود اضافه کنید احتمال اوردوز کافئین نیز وجود دارد. اگر قصد دارید از پودر کافئین به عنوان مکمل استفاده کنید، قرص‌ها یا کپسول‌های کافئین را خریداری کنید، که به طور کلی حاوی دوز 200 میلی‌گرمی از کافئین هستند و خطری به دنبال ندارند.

تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف کافئین با جذب کلسیم تداخل دارد؛ اما مقدار تداخل ناچیز است و نمی‌توان آن را به پوکی استخوان ارتباط داد.

چگونه اعتیاد به کافئین منجر به اعتیاد به مواد مخدر می شود؟

اینکه وابستگی به کافئین منجر به اعتیاد به مواد مخدر شود اتفاق نادری است. افرادی که به طور منظم از کافئین استفاده می‌کنند در برابر این ماده مقاوم می‌شوند و کمتر اثرات مصرف کافئین مانند بهبود خلق و خو، افزایش تمرکز و افزایش انرژی را احساس می‌کنند. ممکن است عده‌ای در این شرایط به مواد محرک قوی‌تری مانند آمفتامین‌ها یا کوکائین روی بیاورند تا همان اثراتی که زمانی پس از مصرف کافئین احساس می‌کردند را تجربه کنند. البته این حالت بسیار نادر است و عده کمی وارد این مسیر می‌شوند اما ممکن است افرادی که پس از نوشیدن کافئین همچنان احساس خواب‌آلودگی دارند ممکن است تمایل بیشتری به مصرف کوکائین پیدا کنند. اما نگرانی اصلی زمانی ایجاد می‌شود که فرد از ترکیب کافئین با دیگر مخدرهایی مانند آمفتامین‌ها یا الکل استفاده کند که این مسئله در بین جوانان و نوجوانان رایج است.

کلام آخر

در این مقاله از فنجونت دریافتیم که کافئین یک دارو است و مانند همه داروها دارای مزایا و معایبی است. برای بهره‌مندی از مزایای کافئین، از جمله افزایش انرژی، هوشیاری و بیداری، فقط مقدار توصیه شده را مصرف کرده و از ترکیب آن با سایر محرک‌ها خودداری کنید.

اعتیاد به کافئین نادر و بحث‌برانگیز است؛ اما وابستگی به کافئین به اثبات رسیده است. اگر احساس می‌کنید نیاز شما به کافئین به سلامتی شما آسیب می‌زند، با پزشک خود مشورت کنید و مصرف آن را کاهش دهید.

سوالات متداول

چقدر کافئین زیاد تلقی می شود؟

طبق گفته FDA، بیش از 400 میلی‌گرم کافئین در روز برای یک بزرگسال سالم بسیار زیاد است. این معادل حدود چهار فنجان قهوه است، اما باید تمام محصولات کافئین‌دار را در نظر بگیرید. زنان باردار و شیرده باید مصرف کافئین خود را به 300 میلی‌گرم در روز کاهش دهند. نوجوانان باید کمتر از 100 میلی‌گرم در روز کافئین مصرف کنند و کودکان نباید کافئین مصرف کنند.

آیا نوشیدن روزانه کافئین بی خطر است؟

بله، نوشیدن روزانه کافئین بی‌خطر و حتی مفید است. البته به شرطی که به اندازه مجاز یعنی روزانه یک یا دو فنجان قهوه میل کنید. اگر مستعد بی‌خوابی، بی‌قراری شبانه یا سایر اختلالات خواب هستید، فقط صبح‌ها کافئین مصرف کنید.

چگونه کافئین بر ADHD تأثیر می گذارد؟

کافئین یک محرک است و می‌تواند به تمرکز افراد مبتلا به ADHD کمک کند. اکثر داروهای تجویزی برای ADHD نیز محرک هستند؛ اما در مقایسه با کافئین کارآمدتر و قوی‌تر هستند.

نویسنده: نجمه نظری